Greinin Hversdagslega streitan eftir Sveinbjörgu Júlíu Svavarsdóttur félagsráðgjafa og fjölskyldufræðing og Ernu Stefánsdóttur þroskaþjálfa og fjölskyldufræðing birtist á visir.is 24. ágúst sl.
Nú er að koma sá tími árs að sumarfríum lýkur og hversdagsleikinn tekur við. Foreldrar fara til vinnu, börn að byrja í leikskóla og skóla og margt ungt fólk er að taka sín fyrstu skref á vinnumarkaði að loknu námi. Þessum tíma fylgir því oft mjög mikið álag og þau systkini „Kvíði og Streita“ eiga það til að koma í heimsókn og setjast að, óboðin. Aldrei er eins áberandi en á þessum árstíma hve kröfurnar eru miklar á einstaklinga, bæði börn og fullorðna. Það þarf að takast á við og sanna sig í vinnu, á heimili og í skóla. Sumum finnst þeir jafnvel þurfa að sanna sig fyrir lífinu sjálfu og samfélaginu öllu en vita ekki hvernig.
Venjan
Við förum út í lífið með ýmiskonar vana í veganesti, sem er misgóður og hollur án þess að hafa alltaf hugmynd um hvaðan hann kemur og viðbrögð okkar verða oft lík því sem við lærðum og sáum sem börn án þess að átta okkur á því.
Arfleifðin
Félagsleg sýn, sem skilgreind var á áttunda áratug síðustu aldar hefur breytt viðhorfi margra gagnvart einstaklingum með streitu. Hugað er meira að orsökum og hvort um keðjuverkun geti verið að ræða, arfleifð kynslóða, þroskakaferil þeirra og uppeldisskilyrði.
Nýjustu rannsóknir sýna fram á mikilvægi tengslamyndunar frá því fyrir fæðingu. Barnið verður fyrir félagslegum áhrifum frá móður og umönnunaraðilum en fyrstu þrjú árin eru mikilvægust varðandi sálfélagslegan þroska. Mörg vandamál eiga því rót í erfiðleikum við tengslamyndun í frumbernsku eða jafnvel til fyrri kynslóða ef keðjuverkandi mynstur hefur ekki verið rofið. Þetta hefur áhrif á getu einstaklinga til að eiga í heilbrigðu parasambandi, að vera uppalendur eða góðir starfsmenn eða bara líða vel í eigin skinni. Einstaklingur sem ekki hefur lært að draga úr streitu í bernsku er í meiri hættu á að verða henni að bráð sem fullorðin manneskja ef ekki er tekið í taumana. Því fyrr sem við áttum okkur á þessu samhengi því auðveldara verður að taka á því og oft þarf einhvern utanaðkomandi til að benda okkur á það.
Áhrifin
Streita getur haft áhrif á allt okkar líf, fjölskylduna, börnin, vini, skyldmenni, fyrirtæki og frama okkar, heilsu og andlegan þroska. Ómeðhöndluð streita hefur eyðileggjandi áhrif á okkur sjálf og aðra enn frekar. Mörg okkar komast í þá aðstöðu að þurfa að leita til annarra eftir hjálp.
Viðkvæmni eða styrkur til að takast á við streitu er eitt af því sem við tökum með okkur úr bernsku og við förum út í lífið án þess að átta okkur á því eða velta því fyrir okkur. Streita foreldra yfirfærist auðveldlega yfir til barna en lítil börn hafa til að mynda ekki í grunninn getu til að takmarka sína eigin streitu og þurfa til þess hjálp fullorðinna. Ef það er ekki gert þá geta streituvaldar og áhrif streitu fylgt barni til fullorðinsára með tilheyrandi vanda. Slíkt hefur ekki einungis árhrif á einstaklinginn sjálfann heldur allt umhverfi hans hvort sem það eru vinir, fjölskylda eða vinnufélagar.
Aðstoðin
Nauðsynlegt er því að hjálpa uppalendum að þekkja steituvalda og streitueinkenni sín og barna sinna þannig að hægt sé að grípa inn í áður en streitan er komin á alvarlegt stig. Þannig verður auðveldara að læra að ná tökum á streitunni, greina streituvalda í eigin lífi og sjá áhrif hennar á heilsu og vellíðan. Aðferðir sem beinast að því að læra að þekkja eigin huga, og þekking sem hjálpar manni að mynda jákvæða huglæga skoðun á sjálfum sér er mjög árángursrík leið til að draga úr streitu.
Fagfólk sem vinnur steituvaldandi störf þarf að þekkja eigin streitumörk og streituvalda til þess að geta varið sig fyrir streitunni í umhverfinu. Að öðrum kosti getur myndast keðjuverkun þar sem streita veldur enn meiri streitu.
Einnig er nauðsynlegt fyrir fagfólk í heilbrigðis- og félagsþjónustu sem og yfirmenn almennt að þekkja steitueinkenni og álagsþætti þeirra sem til þeirra leita og hafa kunnáttu til að spyrja réttra spurninga. Það er oft ekki nægjanlegt að horfa aðeins á núverandi ástand, stundum þarf að leita lengra og kafa dýpra til þess að geta tekið á hinum raunverulegu orsökum og þar koma fagmenn til skjalanna.
Það reynir einnig á þessa aðila að sameina hæfni, hlúa að og örva þá einstaklinga sem þeim tilheyra til að leysa mál í stað þess að vera í togstreitu. Þannig er hægt að hjálpa fólki að sjá bjargir sínar og hvernig hægt er að hafa áhrif með heilbrigðum og lausnarmiðuðum samskiptum hverju sinni.
Meðferðaraðilar hafa orðið varir við mikla fjölgun einstaklinga sem glíma við streitu og aðferðir til að takast á við hana eru orðnar fjölbreyttari en áður var. Komið hefur í ljós hve streita hefur gífurleg keðjuverkandi áhrif á einstaklinginn sjálfan, fjölskyldu hans og allt umhverfi hans og getur þannig orðið andlega og heilsufarslega ógnandi ef ekkert er að gert.
Við erum einstaklingar með tilfinningar, óskir þrár og þarfir og aðlögun okkar að samfélaginu er ferli þrautseigju og spannar lífshlaup hvers og eins. Það sama gildir um aðlögunarferli að öllum breytingum í lífinu. Við getum haft áhrif á það hvernig samskipti okkar við aðra þróast og haft áhrif á hvernig við vinnum úr keðjuverkandi áhrifum streitunnar í lífi okkar.
Höfundar þessarar greinar eru félagsráðgjafi og þroskaþjálfi, sem báðar eru með sérmenntun í fjölskyldumeðferð og starfa sem ráðgjafar hjá Forvörnum ehf.
Heimildir:
Relier, J. P. (2001). Influence of maternal stress on fetal behavior and brain development. Biology of the Neonate.
Your stress is my stress (2014). https://www.mpg.de/research/stress-empathy